De kanten van burn-out

Vera De Cock is auteur van het boek 'Achter het gesprek - communicatie in psychotherapie', psychotherapeute en loopbaan- & stress- & burnoutcoach in Huis Evenwicht in het mooie Westvlaamse Westouter (Heuvelland). Deze groepspraktijk - bestaande uit dieet- en voedingsadvies, bewegingscoach, logopediste, wandelcoach, reiki, massage, reading-healing, psychotherapie en loopbaan- &stress- & burnoutcoach - heeft ze opgericht vanuit de holistische visie dat het vinden van evenwicht in het leven, enkel via gesprekken slechts ten dele tegemoet komt aan de noden.

Je kan burn-out bekijken vanuit enkel de psychotherapeutische kant en dat kan voor de ene werken, voor de andere zal dit slechts tijdelijk een oplossing bieden. Je kan volgens mij de geest echter niet losmaken van het lichaam en het sociale. Het is een beetje zoals de IV-gedachte. We hebben een waaier aan therapieën als bagage meegekregen met de bedoeling er uit te pikken wat het beste past bij de cliënt en het probleem. Vaak kom ik tot de vaststelling dat dat echter niet voldoende is, zeker bij burn-out.

Burn-out heeft zoveel kanten om te bekijken dat we met de praktijk besloten onze vormingen, tijdens werkjaar 2017 - 2018, hieraan te wijden.

Neem nu onze voeding. Hier teren we een hele dag op, het is onze brandstof om het programma van de dag op een degelijke manier af te werken. Heel veel mensen zijn de weg van 'het gewone' kwijt. Het moet snel en makkelijk klaar te maken zijn want er staat nog zoveel op de agenda dat 'moet'. Terwijl onze natuur zoveel te bieden heeft, maar je kunt het niet kant-en-klaar in de doordeweekse winkel kopen.

Burn-out wordt gelinkt aan bijnierschorsuitputting. Om dit te behandelen kan je voedingssupplementen vinden in pilvorm. Of zoethoutwortel kan helpen. Je weet wel, die stokken die we als kind voor 1 frank in de snoepwinkel konden kopen en waar we dan enkele dagen zoet mee waren. Of wat zou je zeggen van een kopje thee van driekleurig viooltje, paardenbloem of brandnetel thee om je lichaam sterker te maken en makkelijker te laten recupereren van de vermoeidheid? Tevens zorgt dit voor een zuivering van onze lever die ook een en ander te verduren heeft tijdens ons stressvol leven. Het kost je niets, het enige dat je te doen staat is de natuur in te trekken en de juiste stukken van het kruid of de plant te plukken. Of je kan naar de natuurwinkel gaan. Het is een keuze die je helemaal zelf mag maken. Liefst bewust.

Onlangs las ik een artikel over een onderzoek van Gregory Bratman naar het effect op piekeren van natuur versus de stad. Piekeren, kringgedachten, mensen met burn-out hebben hier wel eens last van. Zoals te verwachten zorgt het doorbrengen van tijd in de natuur ervoor dat we minder piekeren, beter om kunnen met tegenslag en het minder leuke van het leven. Terwijl het wandelen in de stad geen verandering in ons denken brengt. Het erge is dat we dit eigenlijk allemaal wel weten maar er vaak doofstom voor zijn. Dat noem ik het masochistisch kantje, want op deze manier doen we onszelf pijn, al weten we beter. Ook ik maak me er wel eens schuldig aan. Telkens wanneer ik door het Heuvelland rij, op weg naar de praktijk, mag ik genieten van de mooie vergezichten van heuvels en dalen en waan ik me in Frankrijk (dat ligt hier dan ook maar 5 km vandaan). 

Hier zijn gelukkig veel boerderijen zodat je als het ware een lappendeken ziet met verschillende soorten gewassen en kleuren. Soms zet ik de auto aan de kant en geniet. Dan voel ik de energie zo bij me binnen komen. Maar vaak neem ik geen tijd, want er zijn afspraken na te komen, er is werk te doen. We moeten dit, we moeten dat. De vraag die we onszelf mogen stellen is: moeten we echt? Is het niet eerder een keuze? Tijdens de opleiding tot loopbaancoach bij Your Coach was dat één van de dingen waarop gehamerd werd: vervang het woord 'moeten' door 'willen' of 'kunnen'. Het geeft direct een andere invalshoek. Het zorgt er ook voor dat het eisende wegvalt, je neemt verantwoordelijkheid voor je leven in plaats van het extern te laten bepalen.

Watzlawick heeft ons geleerd dat we niet niet kunnen communiceren. Dit gaat ook op voor kiezen. Je kan niet niet kiezen. En weet je, niet durven kiezen staat het herstel in de weg. 

En daar ligt nog een stukje van de puzzel. Eén van de oefeningen die ik mijn cliënten steeds meegeef is bewust hun ontbijt te kiezen. Een boterham met choco of confituur (of yoghurt, smeerkaas, muesli,... maximum twee dingen). Niet dat het zoveel uitmaakt wat ze kiezen, wel dat ze een bewuste keuze maken. Net doordat het leven zo snel gaat en we ons vaak laten leven, denken we niet meer na of wat we doen wel onze eigen keuze is én, of we het nodig hebben. Mijn man lacht soms met me wanneer ik niet direct antwoord op zijn vraag: 'wat wil je drinken'? De ene keer gaat dit al sneller dan de andere keer, maar het is belangrijk aan het lichaam te vragen wat het nodig heeft, bewust. Door even de aandacht naar binnen te richten of door in gedachten te gaan proeven van water, cola, thee of wat dan ook, te voelen hoe het lijf daar op reageert en dan pas te beslissen.

Dan is er ook nog het suikergebruik. Het is verbazend hoeveel voeding van extra suiker wordt voorzien. Toen ik daar een tijdje geleden op ging letten, viel ik achterover en werd heel boos. Waarom willen zij ons suikerverslaafd maken? Wat is onze gezondheid waard voor de voedingsindustrie? Is het dan écht de bedoeling dat we ziek worden zodat de farma-industrie winst kan maken? Suiker zorgt ervoor dat onze lever lui wordt waardoor deze niet meer werkt zoals hij hoort te doen. Plus, tijdens het proces van suikerverwerking worden al die kostbare vitamine uit onze voeding weggenomen. Sowieso te vermijden en wanneer je weet dat burn-out een energiestoornis is, is het beter te voorkomen dan ...

Ondertussen heb ik burn-out wel al enkele keren aangeraakt, maar wat is het nu juist en waar ligt het verschil met depressie? Want geef toe, de verschillen zijn soms moeilijk op te merken. Hierin volg ik Luc Dewulf zijn definitie in zijn boek 'Stop burn-out'. Een aanrader! Hij geeft op een duidelijke manier weer waar de talenten en valkuilen liggen van verschillende types. Zo spreekt hij over de jaknikker,

Ben je nu oververmoeid, heb je een burn-out of een depressie? Voor veel mensen is dat lastig te beantwoorden.

Oververmoeidheid ontstaat door een opeenstapeling van stresserende factoren en situaties. Een depressie is een stemmingsstoornis waarbij iemand zich ongelukkig gaat voelen. Een burn-out is een energiestoornis die ontstaat in en rond het werk.

Oververmoeidheid ontstaat door een opeenstapeling van stresserende factoren en situaties. Die vermoeidheid kan zowel in als buiten het werk ontstaan. Het zorgt voor wisselende stemmingen. Maar over het algemeen wordt de zin van het werk niet ter discussie gesteld. Het gaat over batterijen die leeglopen.

Een depressie is een stemmingsstoornis waarbij iemand zich ongelukkig gaat voelen, zijn interesse voelt verminderen en minder levenslustig wordt. Dit gevoel strekt zich uit over alle facetten van het leven. Bij een ernstige depressie kunnen ook zelfmoordgedachten ontstaan. En iemand met een burn-out kan ook afglijden in de richting van een depressie als er niet tijdig een nieuw perspectief ontstaat.

Een burn-out is een energiestoornis die ontstaat in en rond het werk. En die natuurlijk ook gevolgen heeft voor hoe iemand zich buiten het werk en thuis voelt. De bron van het energieverlies ligt echter in de eerste plaats in het werk. Het is best mogelijk dat iemand op andere levensgebieden veel energie ervaart. Maar de impact van zo'n energieverlies is groter als het werk in iemands leven een erg grote plaats inneemt.

Zelf kwam ik ooit een zin tegen die nog korter samenvat waar het echt om draait: 

'Burn-out is een toestand van extreme uitputting doordat iemand te lang leeft op een manier die fundamenteel tegen zijn natuur ingaat.' 

Een harde noot om te krakken voor de cliënt. In het begin kunnen ze zich daar totaal niet in vinden, want ze hebben alles gegeven (de zorger), ze hebben het enkel goed willen doen (de perfectionist), een ander kan het wel, waarom ik dan niet (criticus),... Het is niet zo dat dit daarom onnatuurlijke stukken van zichzelf zijn. Deze subpersoonlijkheden hebben gewoon véél te veel ruimte ingenomen. Ik-tijd, koppel-tijd, plezier maken, gewoon genieten moet vaak wijken omwille van wat er allemaal nog 'moet' gedaan worden. Hierdoor neemt de (over)vermoeidheid, hoofdpijn, slapeloosheid, spier- en/of andere pijnen nog meer toe. Tot het licht uit gaat. En dan nóg merk ik dat cliënten de strijdbijl niet graag neerleggen. Wanneer ik dan vraag of ze hun grenzen kennen, horen ze het in Keulen donderen. Naar mijn inziens kunnen heel veel problemen van cliënten gereduceerd worden tot gebrek aan bewust-zijn en de eigen grenzen te weinig kennen.

Sinds begin dit jaar ben ik grootmoeder geworden van Alexander. Bij elke stap die hij zet in zijn ontwikkeling zijn we verrast en verheugd. Ondertussen beseffen we dat: eens hij kan praten er vaak zal gezegd worden dat hij moet zwijgen, eens hij kan lopen hij vaak stil zal moeten zitten, eens hij de kleuren kent, hij voornamelijk met een blauwe stylo zal moeten schrijven. Ga zo maar door. Dus laat ik mijn cliënten geregeld kleuren en huppelen, zodat ze terug dicht bij hun kern komen. Kleuren met hun niet-dominante hand zodat hun verstand het minder kan overnemen. Of we gaan met aquarelverf of Encaustic art aan de slag, ook weer met de niet-dominante hand. 

Prachtige kunstwerken komen eruit die ze met hun dominante hand nooit hadden kunnen maken. Zouden ze het met hun dominante hand doen, dan zou de prestatiedrang (en faalangst) teveel naar boven komen. Nu kunnen ze enkel 'mislukken' en dat geeft een vrij gevoel. Ook de oefening van de snelheid van Paulo Coelho ('De pelgrimstocht naar Santiago') krijgen ze al eens mee als huiswerk. Het is de bedoeling dat je honderd maal trager dan normaal gaat stappen, waarbij je ondertussen aandacht hebt voor je lijf (wat gebeurt er en waar, op welke manier maakt je voet contact met de grond,...), je gedachten en je omgeving (geuren, kleuren, dieren, stenen,...). Een moment van tot jezelf komen en bewust zijn, terug gaan naar wat belangrijk is. Ik weet nog goed dat ik deze oefening op een bepaald moment met een cliënt deed en haar vroeg wat er bij haar gebeurde, waarop ze het antwoord gaf: 'ik zou je een duw willen geven, zodat je wat sneller vooruit gaat'. Fantastisch gewoon! Ze (h)erkende haar ongeduld en het vlug-vlug willen gaan waardoor ze geen voeling kon hebben met haar grenzen. De oefening is een soort van sterven want je komt al snel de maatschappelijke verwachtingslagen tegen vooraleer je bij jezelf komt en bij wat jíj belangrijk vindt in jouw leven.

Sophie Vermeer en Zsofia Huray zijn volop bezig met een documentaire over burn-out, getiteld: 'Wanneer kom je terug?' Een mooie titel vind ik. Want wie met burn-out te maken heeft, is zichzelf al een tijdje kwijtgespeeld. Heel zachtjes, bijna onmerkbaar, geef je jezelf weg. Een situatie op het werk die niet loopt zoals je gehoopt had blijft door je hoofd spoken. Dag en nacht ben je er mee bezig. Op zoek naar bevestiging dat je niet gek bent, dat die situatie onrechtvaardig is, dat de ander verkeerd is. Je wil externe erkenning en waardering. Je moet en zal die krijgen, al val je erbij neer. En dat gebeurt dan ook uiteindelijk wanneer je blijft vasthangen in kringgedachten. Je sluit je af, want het vertrouwen in collega's/baas is zoek. Het vertrouwen in je eigen professioneel kunnen begint te wankelen. Je verliest jezelf. Je bekijkt alles vanuit slechts één bril. En uiteindelijk zegt je lichaam 'stop'. Genoeg! 

Het is goed om je dan te verwijderen van de storende en energievretende omgeving. Het hoeft echter niet zover te komen wanneer je tijdig op de rem gaat staan. Erkenning en waardering kan je ook vragen aan wie voor jou betekenisvol is in plaats van die collega of leidinggevende. Maak tijd om in te zoomen op jezelf, je kunnen, je talenten en passies. Tijd om op zoek te gaan naar innerlijke bevestiging, innerlijke erkenning, naar waardering voor jezelf. Want eens je dat kan, heb je je eigen waardering steeds op zak, waar je ook gaat. En durf te beslissen. Ik zeg geregeld tegen cliënten: jij bent de baas van je leven. Jij mag beslissen hoe dat leven eruit ziet. Oké, iedere beslissing heeft zijn consequenties, maar jij beslist. Dat is het mooie aan het leven, dat je helemaal zelf mag beslissen hoe je het vorm geeft. Wil jij je baas een mep geven in de hoop dat hij je serieus neemt? Dat is een mogelijkheid. Weet ook dat je dan je job heel waarschijnlijk kwijt bent op staande voet, geen stempelgeld zal krijgen, mogelijks aangeklaagd wordt, enz. Misschien zijn er andere manieren om je doel te bereiken die minder ingrijpende gevolgen hebben. Het blijft echter jouw beslissing. Geen moeten, enkel kiezen. Kiezen voor wat jij voor jezelf belangrijk vindt. Durf voor jezelf te zorgen en wees lief voor jezelf.

Burn-out doet je stil staan. Het is als het ware een uitnodiging, een kans, een gelegenheid om opnieuw contact te maken met dat wat er echt toe doet voor jou en je leven betekenis geeft. Als mensen erin slagen om tot meer bewust zijn te komen, dan ervaren ze deze periode in hun leven vaak als een geschenk, want het heeft hen aan zichzelf teruggegeven.

Verschenen in Metafoor oktober 2017

METAFOOR is het driemaandelijks magazine van de V.V.T.I.V. en richt zich tot therapeuten, hulpverleners en andere geïnteresseerden.